Rzeczownik to odmienna część mowy. Nazywa osoby, rzeczy, zwierzęta, rośliny, zjawiska. Odpowiada na pytania: kto? co? Każdy rzeczownik ma jeden określony rodzaj: męski, żeński lub nijaki.
np.
dom, pokój, mężczyzna, ołówek – rodzaj męski (r. m.)
pani, kość, kobieta, ekierka – rodzaj żeński (r. ż.)
okno, muzeum, pisklę, pole – rodzaj nijaki (r. n.)
Rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby. Dlatego w zdaniu występuje w różnych formach.
np.
Przypadek | Liczba pojedyncza (l. poj.) | Liczba mnoga (l. mn.)
———
Mianownik (M.) | klasa,zeszyt | klasy, zeszyty
Dopełniacz (D.) | klasy, zeszytu | klas, zeszytów
Celownik (C.) | klasie, zeszytowi | klasom, zeszytom
Biernik (B.) | klasę, zeszyt | klasy, zeszyty
Narzędnik (N.) | (z) klasą, (z) zeszytem | (z) klasami, (z) zeszytami
Miejscownik (Ms.) | (o) klasie, (o) zeszycie | (o) klasach, (o) zeszytach
Wołacz (W.) | klaso, zeszycie | klasy, zeszyty
Uwaga! W narzędniku liczby pojedynczej w rodzaju żeńskim zawsze piszemy -ą, a w celowniku liczby mnogiej -om.
Przyimek to nieodmienna część mowy. W zdaniu wraz z rzeczownikiem tworzy wyrażenie przyimkowe.
np. w sklepie, nad rzeką, przy parku
Wyrażenie przyimkowe w zdaniu może określać:
• czasownik, np.: rysował na kartce,
• rzeczownik, np.: grzechotka dla dziecka,
• przymiotnik, np.: przyjemny dla oka.
Wyrażenie przyimkowe służy najczęściej do uzupełniania treści czasownika.
Rzeczowniki ze względu na znaczenie dzielimy na:
• własne i pospolite
– rzeczowniki własne – nazywają konkretne, jednoznacznie zidentyfikowane osoby, zwierzęta, krainy geograficzne itp., np.: Ania, Reksio, Grecja, Wisła.
Rzeczowniki te piszemy wielką literą.
– rzeczowniki pospolite – oznaczają osoby, zwierzęta, rzeczy i miejsca w sposób ogólny, jako jedne z wielu osób, rzeczy, zwierząt, miejsc tego samego rodzaju, np.: dziewczynka, pies, państwo, rzeka. Rzeczowniki te piszemy małą literą.
Żywotne i nieżywotne
– rzeczowniki żywotne – nazywają ludzi i zwierzęta, czyli istoty żyjące, np.: nauczyciel, babcia, myszka, Burek.
– rzeczowniki nieżywotne – nazywają wszystko, co jest nieożywione oraz rośliny, np.: ławka, słońce, róża, liście.
Osobowe i nieosobowe
– rzeczowniki osobowe – nazywają ludzi oraz istoty fantastyczne, np.: tata, piekarz, kosmita, Zosia.
– rzeczowniki nieosobowe – nazywają wszystko oprócz ludzi, np.: komin, kwiatek, papuga, tulipan.
W liczbie pojedynczej biernik jest równy dopełniaczowi, jeśli rzeczownik jest żywotny. Rzeczowniki nieżywotne mają biernik równy mianownikowi.
W liczbie mnogiej biernik jest równy dopełniaczowi, jeżeli rzeczownik jest osobowy. Rzeczownik nieosobowe mają biernik równy mianownikowi.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone na -ja, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej:
• po spółgłoskach s, z, c mają zakończenie -ji
np. misji, poezji, Francji
• po samogłoskach mają zakończenie -i
np. nadziei, kniei, zawiei
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone na -ia, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej po spółgłoskach t, d, r, l, k, g, ch mają zakończenie -ii.
np. bestii, komedii, awarii, folii, zoologii,monarchii
1. Niektóre rzeczowniki nazywają cechy. Rzeczowników tych używamy zamiast przymiotników.
np. Rycerze charakteryzowali się odwagą. (rzeczownik), Rycerze są zawsze odważni. (przymiotnik)
2. Wyrazy zakończone na -anie lub -enie, choć mają znaczenie podobne do czasowników, są jednak rzeczownikami odczasownikowymi. Odmieniają się tak jak rzeczowniki – np. spanie, chodzenie, robienie
Przeczenie nie z rzeczownikami piszemy łącznie. np. niezdyscyplinowanie, nieszczęście